SimpTell staat voor Semi-onafhankelijke Interactieve Multimodale Productie Training van ELLipsen (bij Broca-afasie). SimpTell is een webapplicatie voor personen met afasie (PMA) die chronische zinsproductieproblemen ervaren. Voor mensen met Broca-afasie is spreken in zinnen inspannend en tijdrovend. Bovendien lukt het hen meestal niet om foutloos te spreken.
Grammaticale fouten, bijvoorbeeld in het vervoegen van de werkwoordsvormen en de keuze van voorzetsels en lidwoorden, treden frequent op. Deze zinsproductieproblemen ontstaan niet doordat de grammaticale kennis verloren is gegaan. Het hersenletsel leidde bij deze mensen met afasie tot een ‘vertraging’ in het taalbrein, waardoor ze deze grammaticale kennis niet meer goed kunnen benutten om zinnen te maken, vooral als het gesprek snel gaat, als er veel omgevingsprikkels zijn (bv. geroezemoes) of als praten met een andere activiteit gecombineerd wordt (bv. praten en lopen tegelijkertijd) (e.g., Kolk, 2006).
Het spreken in telegramstijl vormt een optimale aanpassing aan chronische Broca-afasie (e.g., Kolk, 2006; Kolk & van Grunsven, 1985). Echter, uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat het lastig kan zijn om geautomatiseerd taalgedrag te onderdrukken (e.g., Roelofs, 2014; Piai et al., 2016). Hoewel het spreken in zinnen bij chronische Broca-afasie verstoord is, lijkt de neiging om een complete zin te starten te blijven bestaan. Anders gezegd, de automatische zinsproductiepiloot doet het niet meer goed, maar staat nog steeds aan.
Executieve controle, een belangrijke denkfunctie die betrokken is bij het onderdrukken van ongewenst gedrag, is nodig om van de automatische piloot over te stappen op handmatige bediening, dus om het (onherstelbaar verstoorde) spreken in volledige zinnen te onderdrukken en in plaats daarvan alleen in ellipsen te spreken.
Middels intensieve therapie kan het lukken het verstoorde spreken in zinnen te onderdrukken en het spreken in ellipsen te automatiseren. SimpTell is bedoeld om het spreken in ellipsen intensief te oefenen, bij voorkeur onder begeleiding van een logopedist.
SEMI-ONAFHANKELIJK
Op basis van een grammaticamodel geeft SimpTell 100% accuraat (non)verbaal feedback op alle morfosyntactische keuzemogelijkheden. Alle responsen worden dus herkend. Doordat PMA deels zelfstandig kunnen oefenen, kan de therapeut zich in de (in person) behandelsessies optimaal richten op generalisatie van deze spreekstijl naar alledaagse communicatieve situaties.
INTERACTIEF (ADAPTIEF)
SimpTell onthoudt de gemaakte ordenings- en keuzefouten. Het therapieniveau wordt op basis hiervan automatisch aangepast. Indien er te veel fouten gemaakt worden in de lidwoorden en voorzetsels wordt de complexiteit van de oefeningen aangepast door de keuze van deze vrije morfemen weg te laten.
Essentieel is dat de PMA direct feedback ontvangen als een volledige zin (met een vervoegd werkwoord) wordt gestart. De verwachting is dat gebruikers door deze onmiddellijke feedback sneller leren om de neiging in volledige zinnen te spreken te onderdrukken.
MULTIMODAAL
SimpTell is geschikt voor PC, laptop en tablet. De multimodale mogelijkheden van tablets (visus, gehoor en tast) maken het mogelijk zo veel mogelijk verbale en non-verbale in- en outputkanalen in te zetten bij het leren produceren van telegramstijluitingen. Het touchscreen stelt PMA in staat uitingen te vormen met hun (niet)voorkeurshand, door op de afbeeldingen te tikken met de vinger(s).
PRODUCTIE TRAINING VAN ELLIPSEN
SimpTell stimuleert de (gesproken) productie van ellipsen, volgens de geprotocolleerde therapieopbouw van eREST en waarvoor inmiddels evidentie is voor de werkzaamheid ervan (Ruiter et al., 2010; 2016).
Indien een persoon met afasie onder behandeling is van een (afasie)therapeut of logopedist kan die het beste aangeven of degene met afasie gebaat is bij het leren produceren van telegramstijl (ellipsen), maar de genoemde studies suggereren dat mensen met afasie het meest profiteren van deze behandeling als ze voldoen aan het volgende profiel:
- (Bijna) chronische afasie (minimaal 6 maanden post-onset), omdat de kans op echt herstel van de zinsproductie dan gering is en de bereidheid tot aanpassing aan de afasie dan waarschijnlijk groter is dan vlak na het ontstaan van de fatische stoornissen. Hulpvragen op basis waarvan gedacht kan worden aan SimpTell zijn bijvoorbeeld (geparafraseerd): ‘Gesprekken gaan te snel, het duurt te lang voordat ik kan zeggen wat ik wil’ of ‘Het praten kost me te veel energie’.
- Zinsproductieproblemen (expressief agrammatisme) bestaande uit correctieve adaptatie (het herstarten van volledige zinnen) of nog niet optimale preventieve adaptatie (het vereenvoudigen van uitingen tot korte zinnen of ellipsen). N.B. Voor een nadere toelichting op beide spreekstijlen, zie Kolk (2006) en Ruiter et al., 2010.
- Enig inzicht in de verminderde taalvaardigheid, omdat dit een voorwaarde is voor het (al dan niet met hulp van een gesprekspartner) leren aanpassen aan de blijvende zinsproductieproblemen.
- Om de compensatoire spreekstijl zelfstandig te kunnen initiëren, uitvoeren en zo nodig bijsturen zijn relatief intacte executieve functies nodig. Indien de executieve functies aangedaan zijn, kan SimpTell nog steeds een goede therapiekeuze zijn voor de zinsproductieproblemen. Het is dan wel raadzaam structureel een naastbetrokkene bij de therapie te betrekken en te benadrukken dat aansporing en hulp van (geïnstrueerde) gesprekspartners altijd nodig zal blijven om degene met afasie de telegramstijlspraak te kunnen laten gebruiken.
MOGELIJKE VOOR- EN NADELEN VAN SIMPTELL
Door het oefenen met SimpTell kan de telegramstijlspraak toenemen. Hierdoor kan de verbale efficiëntie (= de snelheid waarmee de meest relevantie informatie wordt overgedragen) toenemen. Sommige sprekers met chronisch agrammatisme worden door telegramstijltherapie ook begrijpelijker, dat wil zeggen dat ze meer relevante informatie communiceren ( = verbale effectiviteit; Ruiter et al., 2010; 2013: 2016). Door gevonden individuele verschillen is het niet gegarandeerd dat de verbale efficiëntie en effectiviteit in elke gebruiker van SimpTell toenemen.
Met zekerheid kan gezegd worden dat oefenen met SimpTell het (vaak moeizame) spreken in zinnen niet afleert, omdat de grammaticale kennis om zinnen ondanks het hersenletsel relatief intact is gebleven. SimpTell leert deze grammaticale kennis ook niet af. Wel is het belangrijk dat degene met afasie zich realiseert dat in SimpTell niet geoefend wordt met het praten in ‘hele zinnen’.
Het kan helpen om SimpTell te introduceren als een behandeling die kan helpen een tweede manier van spreken te leren. Een manier die misschien minder ‘mooi’ is, maar wel sneller en toch begrijpelijk. Indien het spreken in telegramstijl al wat meer ingeslepen is, kan het praten ook minder vermoeiend worden. Om deze nieuwe manier van spreken een kans te geven is het noodzakelijk intensief te oefenen en het spreken in zinnen in ieder geval tijdelijk zo veel mogelijk af te remmen.
Op lange termijn kan degene met afasie mogelijk kiezen tussen moeizame zinsproductie of snelle communicatie in telegramstijl, afhankelijk van met wie hij communiceert en in welke situatie.
